آیا آزادی بیان موجب تقویت اخلاق اجتماعی می‌شود؟

چهارمین مناظره دانشجویان در روز نخست مرحله کشوری نهمین دوره مسابقات مناظره دانشجویی به مناظره در موضوع «آزادی بیان و عقیده موجب تقویت اخلاق اجتماعی می‌شود» اختصاص داشت.

گروه حقیقت موافق این گزاره و گروه فکرت، مخالف این گزاره بودند.

محمد مهدی صبوری از گروه حقیقت در موافقت با این گزاره، گفت: وقتی در جامعه‌ای آزادی بیان وجود دارد، افراد مختلف نظرات مختلف را بیان می‌کنند. وقتی تضارب آرا رخ دهد، تفاوت‌ها آشکار می‌شود و ما با واقعیت‌های جامعه بهتر آشنا می‌شویم و مردم نظرات مختلف را می‌بینند و دچار چالش‌های ذهنی می‌شوند. این چالش‌ها سؤال‌های جدید ایجاد می‌کند و این سؤال‌ها و چالش ها موجب رشد عقلانی جامعه می‌شود.

وی افزود: مثلاً زمانی که انتخابات وارد ایران شد را با قبل مقایسه کنید. آن زمان اخلاق اجتماعی بالاتر بود یا اکنون؟ اگر چالش‌ها را در جامعه مطرح کنیم، افراد علم‌گرا به دنبال پاسخ می‌روند و باعث علم‌گرایی در جامعه می‌شود که همین علم‌گرایی باعث تقویت اخلاق اجتماعی می‌شود. وقتی نظرات مختلف را می‌شنویم، چیزهای جدید را یاد می‌گیریم و وقتی مخالفان را ببینیم و نظرات آنها را بشنویم، جامعه نظرات مخالف را بیشتر تحمل می‌کند، غرور و خود برتربینی در جامعه کم می‌شود و در نهایت اخلاق اجتماعی تقویت می‌شود.

صبوری از تأثیر کاهش کلیشه‌های ذهنی به کمک آزادی بیان سخن گفت و افزود: کلیشه‌های ذهنی موجب می‌شود که افراد مخالف را نشناسیم و همین موجب خشونت می‌شود. به اسلام‌هراسی در جهان نگاه کنید. چون به مسلمانان اجازه دفاع از خود و حرف زدن داده نشده است؛ کلیشه‌های ذهنی در مورد مسلمانان به وجود آمده و باعث افزایش خشونت علیه مسلمانان شده است.

وی ادامه داد: اگر تفاوت‌ها آشکار و تضارت آرا نشان داده شود، مردم نسبت به شبهات مقاوم می‌شوند؛ نمی‌توان شبهات را از بین برد، اما آزادی بیان و عقیده در جامعه باعث رشد فرهنگی می‌شود و موجب می‌شود افراد بتوانند خوب را از بد تشخیص دهند، در نتیجه شبهات کم‌اثر می‌شود.

این عضو گروه موافق، گفت: اگر اجازه ندهیم افراد نظرات خود را بیان کنند، موجب عقده‌های روانی در جامعه می‌شود. مهم‌تر از همه، انسان کرامت دارد؛ کرامت انسان به خاطر آزادی اندیشه و آزادی انتخاب او است. اگر آزادی بیان و عقیده را در جامعه اعمال کنیم، کرامت انسان را به او داده‌ایم.

علی چاوشی از تیم فکرت به عنوان مخالف گزاره، گفت: روش ما روش منطقیون است و سپس به تعریف کلیدواژه‌‌ها پرداخت و گفت: اگر آزادی بیان وجود داشته باشد، باید آزادی عمل هم در کنار آزادی بیان پذیرفته شود. محور مخالفت ما ناظر بر سه مؤلفه‌ای است که اخلاق اجتماعی را تشکیل می‌دهد. اگر پدیده‌ای نظم اجتماعی را تقویت نکند، نمی‌تواند موجب تقویت اخلاق اجتماعی شود. چرا توئیتر حساب ترامپ را بست؟

وی مؤلفه دوم را عدالت اجتماعی عنوان و اظهار کرد: جامعه‌ای که در آن عدالت وجود ندارد، حرف زدن از اخلاق در آن معنی ندارد. در جامعه‌ای که فرد احساس می‌کند دچار اجحاف شده، سعی می‌کند هنجارشکنی کند. در جوامعی که نرخ فقر بالا است، اخلاق اجتماعی هم پایین است.

چاوشی مورد سوم را همگرایی هنجاری عنوان کرد و گفت: مجله شارلی ابدو بیش از هفت سال است که به پیامبر توهین می‌کند. بارها به این روزنامه حمله شده و مکرون کشته شده‌های این مجله را کشته‌های راه آزادی بیان کرده است، اما سؤال این است که آیا این آزادی بیان منجر به همگرایی شده و اخلاق اجتماعی را تقویت کرده است؟

وی مسئله مهم دوم را لزوم التزام آزادی بیان و عقیده با آگاهی دانست و گفت: انقلاب فرانسه چرا شکست خورد؟ چون مردم فرانسه سطح آگاهیشان پایین‌تر از سطح آزادیشان بود. آنها می‌دانستند چه نمی‌خواهند، اما نمی‌دانستند چه می‌‌خواهند. آزادی بدون پشتوانه آگاهی، خودویران‌گر است و آزادی زمانی می‌تواند منجر به اخلاق اجتماعی شود که توأم با آگاهی باشد.

چاوشی افزود: با توجه به تکثر آگاهی در میان افراد مختلف جامعه، آزادی بیان همیشه در راستای منافع جمعی نیست. یک خداناباور را نمی‌توان مجبور به پذیرش اخلاق خداباوران کرد. با این میزان تکثر، باور به انتظار عمل یکنواخت در جامعه را نمی‌توان داشت. تصور کنید یک نفر به امر به معروف معتقد است و افراد را امر به معروف می‌کند. یک نفر دیگر معتقد نیست و باور دارد امر به معروف منافی آزادی افراد است و در اینجاست که درگیری به وجود می‌آید.

امیرمحمد میرپنجی از گروه موافق نیز گفت: مجموعه حرف شش دقیقه‌ای گروه مخالف است که آزادی بیان تشنج عمومی ایجاد می‌کند. گروه حقیقت معتقد به هرزگی بیان نیست. ما قرار نیست آزادی بیان را بدون ادب گسترش دهیم. انسان نیاز به آزادی دارد. پس الماس گران‌بهای آزادی نیاز به محافظ دارد که محافظ اول آزادی بیان نظام سیاسی قدرتمندی است که از تشنج عمومی جلوگیری کند. افرادی در مسجدی در مدینه جمع شده بودند و با هم گفت‌وگو می‌کردند حضرت محمد (ص) آن مسجد به اسم مسجد ضرار را نابود کرد. این اقدام منافی آزادی بیان نیست.

وی ادامه داد: حرکت روزنامه شارلی عبدو و ترامپ، متضاد آزادی بیان است. اگر بخواهیم آزادی بیان را محدود کنیم، عقده‌های اجتماعی را رشد داده‌ایم. اگر آزادی بیان را محدود کنیم، حکومتی تشکیل می‌شود که به اسم دین، آزادی‌هایی را که به ضرر خودش است، محدود می‌کند و مردم محدودیت‌ها را به پای دین می‌گذارند. درست است که آزادی ممکن است منجر به بیان تهمت علیه افراد شود، اما نظام سیاسی باید از آزادی بیان محافظت کند. نفاق‌پروری و چاپلوسی با منع آزادی بیان گسترش می‌یابد.

آرش شهلایی از گروه مخالف نیز گفت: مشکل اصلی از تعریف اخلاق می‌آید؛ اگر تعریفی از اخلاق به ما می‌دادید، می‌توانستیم بحث را به درستی جلو ببریم. در صحبت‌های گروه موافق تضاد وجود دارد، جایی می‌گوید ما با آزادی بیان نامحدود مخالفیم و جایی هم می‌گویند اگر آزادی بیان را محدود کنیم، منجر به عقده می‌شود؛ در نهایت باید محدود کنیم با نکنیم؟

محمد‌مهدی صبوری از گروه موافق ادامه داد: گروه مخالف به سخنان ما توجه نکرده است. اگر عده‌ای به اسم آزادی بیان توهین می‌کنند، دروغ می‌گویند، تحقیر می‌کنند و برچسب می‌زنند؛ اینها آزادی بیان نیست، بلکه بزرگ‌ترین دشمنان آزادی بیان هستند. یک نفر را می‌توان با چماق ساکت کرد. یک نفر را با برچسب زدن و هر زمان که بخواهی آزادی بیان را افزایش دهی، باید اینها را کاهش دهی.

وی افزود: گروه مخالف می‌‌گوید چرا تفسیر مکرون از آزادی بیان را مطرح کردید؟ آیا تفسیر مکرون را قبول دارید؟ آیا این آزادی بیان است یا تمسخر آزادی بیان؟ شما (گروه مخالف) انقلاب فرانسه را مثال زدید که به مشکل خورد، چرا؟ چون مردم نمی‌دانستند؟ راه حلتان چیست؟ با محدود کردن آزادی می‌خواهید سطح آگاهی مردم را افزایش دهید؟ در سوره زمر آمده است بندگان خدا کسانی هستند که قول‌های مختلف را می‌شنوند و بهترین را انتخاب می‌‌کنند. قانون اساسی هم آزادی اجتماعات را به رسمیت شناخته است. برخورد سلیقه‌ای با عقاید زمانی رخ می‌دهد که آزادی بیان را محدود می‌کنید؛ داعش این کار را انجام و بقیه را تکفیر می‌کرد.

چاوشی از گروه مخالف گزاره «آزادی بیان و عقیده موجب تقویت اخلاق اجتماعی می‌شود»، گفت: طالبان هم حکومت می‌کرد و آزادی از نگاه خود را اجازه می‌داد. مکرون کیست؟ منتخب مردم فرانسه. شما درک مردم از آزادی را ناقص می‌دانید. این مصادره به مطلوب است. در سوره انعام، آیه ۱۰۸، ممنوعیت توهین به مقدسات و شایعه‌پراکنی مطرح شده است.

وی با انتقاد از گروه موافق که به سؤال‌های گروه مخالف پاسخ ندادند، افزود: شهید مطهری می‌گوید آزادی اجتماعی دو قسم است؛ آزادی تفکر و آزادی عقیده. انسان از این جهت که عاقل است، آزادی دارد، اما آزادی در حیطه تفکر. اما اگر آزادی عقیده را به رسمیت بشناسیم، اجازه داده‌ایم افراد به دور خود زنجیر بکشند. بعضی معتقدند آزادی نباید ابزار و وسیله‌ای برای هدف اخلاق باشد، بلکه این آزادی است که هدف است. اول باید جامعه اخلاقی باشد، بعد از گزاره آزادی صحبت کنیم.

امیر محمد میرپنجی ضمن انتقاد از اینکه گروه مقابل دیدگاه شهید مطهری را در مخالفت با آزادی بیان مطرح کرده است، گفت: شهید مطهری گفته‌اند: اگر در جامعه ما آزادی بیان به وجود بیاید و صاحبان افکار بتوانند نظرات خود را مطرح کنند، ما هم نظرات خود را بیان کنیم آن زمان جامعه رشد می‌کند، شهید مطهری مخالف آزادی بیان نیست.

وی ادامه داد: آزادی بیان الماس است و هر الماسی نیاز به چکش‌کاری دارد و نمی‌توان بدون چکش‌کاری به فواید آن رسید. کرامت انسانی مبنی بر آزادی بیان است و باید از طریق نظام سیاسی اسلامی قدرتمند از آن حمایت شود. پیشنهاد ما این است که مناظرات با حضور داوران صورت گیرد. جلسات پرسش و پاسخ با حضور متفکران برگزار و شبهات از سوی متخصصان پاسخ داده شود و کرسی‌های آزاداندیشی راه‌اندازی شود.

میرپنجی افزود: وقتی می‌گویید اول مردم اخلاقشان بهتر شود، بعد آزادی بهتر می‌شود، چطور وقتی مردم نمی‌گویند و نمی‌شنوند، اخلاقشان بهتر می‌شود؟ شما باعث می‌شوید عقاید مخالف شما به عقاید جزمی تبدیل و به صورت مخفیانه و زیرزمینی مطرح شوند. در همین مناظرات، مباحثی که خط قرمز حساب می‌شد، مطرح شد. آیا این موجب تشنج اجتماعی شد؟ نمی‌توان اول اخلاق را گسترش داد بعد گفت که آزادی را گسترش دهید.

شهلایی از گروه مخالف نیز در انتها گفت: ما در همین ایران پدیده‌ای داریم که یک فرد در اینستاگرام مطالب ضد هنجار مطرح و در جامعه تزریق می‌کند و چون گروه هدفش نوجوانان هستند، در جامعه ترویج پیدا می‌کند. ما کلیت گزاره را مطرح می‌کنیم. با مثال که نمی‌شود اثبات کرد. برای اثبات باید استدلال قوی داشت؛ ما خواستیم مکانیسم تأثیر را بیان کنید، اما مطرح نکردید. ما هم معتقدیم که آزادی فضیلت و الماس است، اما در اقتصاد یک نظریه وجود دارد که آب باارزش است یا الماس؟ پاسخ این است که جواب بستگی به فرد دارد. تشنه با الماس نمی‌تواند کاری کند. کلی‌گویی با کلان‌نگری متفاوت است.