جامعه مقدم بر فرد است؟

به گزارش روابط عمومی سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی، «جامعه مقدم بر فرد است» گذاره مناظره بین دو گروه تدبیر و فکرت بود که امروز سه شنبه ۱۲ اسفند ماه در ادامه مناظره های نهمین دوره مسابقات مناظره دانشجویی برگزار شد.
در این مناظره گروه تدبیر به عنوان گروه موافق گذاره و گروه فکرت به عنوان گروه مخالف مناظره دیدگاه‌های خود را مطرح کردند.
مرتضی نوری از گروه موافق به عنوان نفر اول طرح بحث کرد و پس از تعریف مفاهیم کلیدی مناظره شامل جامعه، فرد و مقدم بودن، گفت: در این گذاره با مفاهیم در هم تنیده روبه رو هستیم. اما واژه‌ها را به تفکیک تعریف می‌کنیم. ما به واسطه نیازهایی دور هم جمع شده‌ایم که در شرایط تنهایی نمی‌توانستیم آنها را تأمین کنیم، سلامت، تغذیه، امنیت و … و جامعه باید در مسیری حرکت کند که بتواند اهداف و نیازهای اعضای خود را تأمین کند. بر همین اساس می‌توان گذاره را نیز اینگونه در نظر گرفت که: آیا هدف جامعه مقدم بر هدف فرد است؟ عده‌ای به اصالت فرد و عده‌ای به اصالت جامعه قائل هستند.
وی ادامه داد: البته بحث ما مقدم بودن است. آیا جامعه مقدم بر فرد است یا خیر ما نمی خواهیم به اصالت بپردازیم. در کتاب جامعه و تاریخ شهید مطهری مثالی بیان شده که افرادی در کشتی هستند. فرد در کشتی اختیار دارد و آزاد است اما نمی‌تواند هر کاری را انجام دهد چون پذیرفته برای رسیدن به یک هدف در جامعه‌ای باشد پس باید تابع چهارچوب و قانون کشتی باشیم مگر اینکه هدف فرد با هدف کشتی متناقض باشد که در این زمان فرد می تواند از کشتی پیاده شود.
نوری ادامه داد: امروز هم بحث کرونا است و اگر شخصی بگوید نمی خواهم ماسک بزنم اختیار دارد اما چون به جامعه صدمه می‌زند باید تابع جامعه باشد.
محسن خنیاگر از گروه مخالف هم در طرح بحث خود، گفت: روش ما روش منطقیون است. جامعه گروهی از افراد به شرط روابط انسانی است که اهداف مشترک دارند. البته این واژه دارای ابهام است و با خلق و ملت و امت مترادف شده است. در گذاره حرفی از جمع گرایی یا فردگرایی نیامده اما در روح گذاره جمع گرایی و فرد گرایی مطرح است. اولین محور مخالفت ما شامل محور ضرورت است. ضرورت تقدم را ما مورد سؤال قرار می‌دهیم چه ضرورتی وجود دارد بین فرد و جامعه تقدم مطرح کنیم؟ بین خالق و مخلوق تقدم وجود دارد پس میتوان ان را مطرح کرد اما در این مورد نیازی به تقدم نیست. همچنین بر اساس برهان ابن سینا برای بررسی دو پدیده نیاز به معیار داریم معیار شما برای تقدم دادن جامعه و فرد چیست؟ با توجه به اینکه تقدم مطلق است و نسبی نیست
وی ادامه داد: دومین محور مخالفت ما نقدهای زیادی است که به جمع گرایی وجود داشته است. در حوزه اقتصادی فریدمن می گوید وقتی تقدم را به جامعه می دهیم حق سلب مالکیت خصوصی افراد را ایجاد می‌کند. این اتفاق در نظام سوسیالیستی رخ داد که بعدها حتی لنین هم متوجه این شد که بدون مالکیت اقتصادی نمی توان رشد کرد.
خنیاگر مورد دیگر نقد را نیاز عملی دانست و گفت: ما نیاز به دولتی داریم که جامعه را مقدم بر فرد کند. در این صورت هم باز گروهی خاص بر جامعه تقدم و سللطه یافته اند و رانت ایجاد می شود. نقد دیگر ما هم همان نقدی است که نهادگراها بعد از فروپاشی شوروی مطرح کردند. فرد تنها به جمعی ورود می کند که به آن اعتماد دارد و به جمعی اعتماددارد که منافعش را تأمین کند. زمانی که به نیازهای مردم در جامعه پاسخ داده نشود فرد به جامعه ورود نمی‌کند.
وی افزود: زمانی که دوگانه فرد و جامعه را در طول تاریخ می بینیم به دلیل نگاه ایدئولوژیکی؛ همانگونه که فردگرایی فاجعه به بار آورده جمع گرایی هم فاجعه به بار آورده است. اما راه حل چیست؟ اصالت فرد در جمع است. فردیت گرایی در این فلسفه از جنس فردیت اخلاقی است یعنی فرد در کنار جامعه و جامعه در کنار کنار فرد یکدیگر را کامل کنند.
مصطفی نادری از گروه موافق ادامه داد: گذاره ما اصالت جامعه یا فرد نیست بلکه تقدم جامعه بر فرد را بررسی می‌کنیم. جامعه مقدم بر فرد این بحث را پیش می آورد که آیا نافی آزادی و اختیار ما نیست؟ که ما معتقدیم نافی ازادی نیست بلکه فرد می تواند مسیر زندگی خود را انتخاب کند و حتی بحث هجرت در اسلام هم که مطرح شده در همین بحث می‌گنجد. در مسیر اصلاح جامعه و تلاش برای یافتن همفکران و هم نظران فرد می تواند گام بگذارد تا اراده فرد و جامعه یکی شود.
وی افزود: منظور ما از حقوق و تکالیف فرد در برابر جامعه نیز وظیفه فرد در قبال دیگران است. سرنوشت فرد با جامعه ای که در آن زندگی می خورد گره خورده است. سؤال ما این است که قوانین در یک جامعه از کجا نشأت می‌گیرد و حضور قوانین در جامعه را چطور توجیه می‌کنید و تصور شما از جامعه بدون قانون چطور خواهدبود؟
آرش شهلایی از گروه مخالف پاسخ داد: دوستان ما با مثال تعریف را شروع کردند شاید بهتر بود چارچوب های نظری را به هم نزدیک کنیم تا گفت‌وگو شکل بگیرد اما در همین مثالی که مطرح کردند گفتند فردی که از کشتی خوشش نمی اید می‌تواند خود را از کشتی بیرون بیندازد با اینکه زندگی فرد با جامعه گره خورده است. نمی توان جامعه را با کشتی مقایسه کرد فردی که عِرق به جامعه داشته باشد نمی تواند از جامعه برود. در کرونا یکی از مسائلی که مطرح می شد این بود که افراد ماسک را اهتکار می‌کردند. ما چه چیزهایی را به فرد داده ایم؟ نه سرمایه درستی ایجاد کردیم و نه اعتماد سازی کردیم فساد به حداکثر رسیده و وقتی آن ضد هنجار رخ می‌دهد فرد به دنبا منافع خودش می رود. ما باید گفت وگو را شکل بدهیم راه سوم این را می گوید که فرد در کنار جامعه، مسئول جامعه و جامعه مسئول فرد است.
وی تصریح کرد: بقای جامعه و فرد در هم تنیده است ما سؤال کردیم ضرورت این تقدم چیست؟ نمی توانید بگویید موافق این هستیم اما تبعات عملی آن را مطرح نکنید. جامعه سوئد کاملاً سوسیالیستی بود که جامعه را به فرد تقدم می داد عده ای رفتند … (وقت به اتمام رسید)
مرتضی نوری از گروه موافق ادامه داد: ما زمان برای پاسخ گفتن به سؤال ها را داریم عجول نباشید. آیا تیم مقابل مخالف این گذاره است که جامعه مقدم بر فرد است؟ نظرش این است که فرد بر جامعه مقدم است؟ یا اینکه نه جامعه و نه فرد بر هم تقدم ندارند؟ این را مشخص کنند؟
وی ادامه داد: چه ضرورتی دارد تقدم را مطرح کنیم؟ اشاره کردیم که این آزادی جامعه و تقدم جامعه بر فرد منافی آزادی نیست. من نگفتم «خود را از کشتی بندازد بیرون» گفتم پیاده شود. امیدوارم از الفاظ سوء برداشت نشود و نظر شخصی مطرح نشود که گویی فرد می‌خواهد خودکشی کند. اگر می گویم جامعه بر فرد تقدم دارد به خاطر تعالی خود فرد است. تعالی فرد با قرار گرفتن در جامعه است. شاید سؤال اینجا باشد که مگر رشد و تعالی فرد در بستر جامعه تحقق پیدا می‌کند؟ بله رشد فرد فقط در جامعه تعریف نمی شود لذا اینجاست که بحث مصلحان جامعه مطرح می شود وقتی می گوییم تقدم دارد به این معنی نیست که نسبت به جامعه بی مسئولیت و بی توجه باشد اگر مسیر جامعه اشتباه است باید تلاش کند آن را اصلاح کند. این تفاوت‌های افراد است که جامعه را می سازد.
محسن خنیاگر از گروه مخالف گفت: حتی در دکترین‌های معتقد به جمع گرایی در اروپای قرن ۱۹ باورهای فردگرایی در انقلاب های فرانسته و آمریکا شاهد هستیم. فلاسفه جمع گرا مطرح می‌کنند که انسان ها تنها در اطاعت از خواسته های جمع آزادند حتی فلسفه های که معتقد به جمع گرایی هستند باز فرد گرایی را مقدم می دانند. بینش اسلامی هم همسو با جمع گرایی نبوده و اسلام هم اصالت فردی را به رسمیت می شناسد. در قرآن هم آیات متعددی داریم مثل لااکراه فی الدین، ملاصدرا هم در بحث وحدت در کثرت و کثرت در عین وحدت هم همین را قائل است. دوستان جواب بدهید وقتی تقدم را به جامعه بدهیم مجبوریم آزادی افراد را محدود کنیم و این به حدی می رسد که حتی در کره شمالی لباس و وقت خواب افراد را هم تعیین می کنند در حقوق بشر هم قید شده اراده مردم باید اساس حکومت باشد.
نادری از گروه موافق در جمع بندی نظرات تیم خود، گفت: تقدم جامعه بر فرد نافی آزادی افراد نیست. اما قرار نیست اینجا بحث مکاتب را داشته باشیم. بنای ما مکاتب نیست ما نه از اصالت فرد در دیدگاه لیبرال ها و نه از اصالت جمع در سوسیالیسم صحبت نمی‌‌کنیم بحث ما تقدم است. از گذشته در طول تاریخ بشر این بحث تقدم جامعه و اهمیت اینکه بنای تفکر خود را جامعه گذاشته اند نه فرد مطرح بوده. افلاطول در رساله جمهوری فارابی در کتاب کتاب آراء اهل المدینه الفاضله و در دیدگاه مسیحت هم در کتاب شهر خدا همین مطرح شده است.
وی به جامعه ارمانی و تعیین هدف در این جامعه و تمایز جامعه با جامعه مطلوب اشاره کرد و گفت: ارتباط فرد با خدای متعال، ارتباط با خودش، ارتباط با طبیعت، با جامعه و سایر افراد مطرح شده که اگر بخواهیم در اینجا به جامعه توجه نکنیم قسط و عدل و احسان تعریف پیدا نمی کند. در تقدم جامعه برفرد چهارچوبی مطرح می شود که نهادهای اجتماعی هستند مثل نهاد خانواده که حضور فرد در خانواده مطرح است، نهاد اقتصاد برای سامان دادن شئون زندگی، نهاد آموزش و پرورش و …. فرد نمی تواند برای تأمین مصالح شخصی خود دیگران را ابراز تأمین این مصالح قرار دهد و همه افراد به آموزش و پرورش، اشتغال و… نیاز دارند. افراد یک جامعه را به مثابه دانه ها در توده شن نمی توان تعریف کرد بلکه افراددر جامعه از وجود هم باخبرند. جامعه حاصل ارتباطات و مناسبات افراد است.
آرش شهلایی از گروه مخالف گذاره در جمع بندی نظرات گروه خود نیز گفت: شما گفتید نباید وارد مکاتب شوید اما این مغالطه و باعث بستن راه استدلال است. بخشی از استدلال ما بر اساس مکاتبی است که وجود دارد این اندیشمندان تفکرشان ارزشمند است ما به تخطئه جمع گرایی نپرداختیم. وقتی می گویید نباید از مکاتب حرف زد خود شما از افلاطول صحبت می کنید.
وی افزود: شما گفتید تقدم جامعه بر فرد نافی آزادی افراد نیست، اما ممکن است جامعه برای اینکه منافع مطلق خود را در نظر بگیرد، به این نتیجه برسد که یک فرد را به خشکی بیندازد. ما مثال زدیم جوامعی که جامعه را مقدم دانستند باید بتوانند آزادی را سلب کنند. شما خیلی با گذاره موافق نبودید وقتی یکی را مقدم می کنید (فرد را یا جامعه را) به آن اصالت می‌دهید. پاسخ دهید چگونه در بقای دو پدیده در هم تنیده می توان یکی را به دیگری تقدم داد؟ در حوزه عمل هم مشکل به وجود می آید بحث تقدم گروهی بر جامعه و مسئله مالکیت.
شهلایی افزود: همه جوامعی که با این روش جلو رفتند دچار مشکل شدند. موضع ما این است که نمی توان بین ان دو پدیده تقدم ایجاد کرد هر جامعه ایدئولوژیکی که بین این دو پدیده تقدم ایجاد کرده جامعه را دچار بحران کرده است. فردی که آگاهی اجتماعی دارد خودش در مسیر تعالی جامعه حرکت می‌کند و نیازی نیست که ما او را مجبو کنیم یا منافع جامعه را اولویت دهیم.